ساری (دربارهٔ این پرونده تلفظ راهنما·اطلاعات) مرکز استان مازندران در شمال ایران، بزرگترین و پرجمعیتترین شهر استان مازندران است.۵ به مردم اهل ساری، سارَوی گفته میشود. همچنین ساری با بیش از ۶۰۰۰ سال قدمت، قدیمیترین شهر شمال ایران میباشد.۶
ساری پایگاه آغامحمدخان کمی پیش از تاجگذاری قاجار بوده است.۷ ساری به سه منطقهٔ شهری تقسیم میشود و طبق سرشماری ۱۳۹۰، جمعیت آن ۲۹۶٫۴۱۷ نفر بودهاست
پیشینه
نوشتار اصلی: پیشینه ساری
بنیان و نامگذاری
ساری از جمله شهرهای بسیار قدیمی ایران است. براساس اکتشافاتی که در منطقه نوده در جنوب ساری به عمل آمده، تکه سفالهایی دست ساز از دوره مس سنگی با پوشش قرمز و نقوش هندسی سیاه یا قهوهای تیره، یک قطعه دور ریز تولید ابزار سنگی از جنس فلینت به رنگ کرم و سفالهایی از دوره مفرغ در طیف خاکستری تیره، سیاه و سنگ چین معماری شناسایی شده که نشان از قدمت ۶ هزار ساله شهر ساری دارد.۹ بنای ساری مرکزاستان مازندران را بر اساس نوشته حمد الله مستوفی و دیگر مورخان به تهمورث دیوبند از پادشاهان اساطیری ایران، عدهای به فریدون شاه پیشدادی و برخی هم به توس پسر نوذر نسبت میدهند. ساری در قرن اول هجری به دست فرخان ابن دابویه بربری محلهای تجدید بناشدهاست.
ریشه نام ساری نامشخص است. چند گمانهزنی غیر علمی در این مورد وجود دارد که عبارت است از: یونانیان باستان آن را زادراکارتا، پایتخت تمدن هیرکانیا، ذکر میکنند،۱۰ اشپیگل شرقشناس و نئونازیست آلمانی آورده که نام ساری کنونی برگرفته از نام قوم سائورو بوده که پیش از اقوام آریایی به ایران در شهر باستانی اسرم، که هم اکنون نام دهی در ۱۰ کیلومتری ساری است، زندگی میکردهاند. ادوارد پولاک گمان دارد که نام ساری دگرگونی واژگانی سادراکارتا میباشد،۱۱ دکتر اسلامی نیز در کتاب خویش نوشته که احتمال آنکه زادراکارتا از نام زردگرد، باشد نیز است.۱۲ در کتاب تاریخ باستان نام سارو به معنی شهر زرد برای ساری به کار میرود؛ که دلیل آن را وجود درختان متعدد مرکبات خصوصاً نارنج و لیمو میداند. همچنین ذکر میکند که احتمالاً زادراکارتا و سارو یکی هستند. ظهیرالدین مرعشی نیز در کتاب «تاریخ طبرستان و رویان و مازندران» به روایت نوشته است که فرخان بزرگ شهر ساری را به نام فرزندش، سارویه ساخته است.
پس از اسلام
گیلان و مازندران تنها سرزمینهایی در آسیای غربی هستند، که در زمان حمله تازیان (اعراب) به ایران توسط ایشان فتح نشدهاست، زیرا گیلان و مازندران از همه طرف محفوظ هستند و راههای ورودی به این خطهها بسیار سخت بودهاست. کوهستانهای البرز باعث شده که سپاه اعراب نتواند وارد گیلان و مازندران شوند و این باعث شد که این سرزمینها هیچگاه با زور و ظلم فتح نگشتند؛ ولی در دوران اندرزاها رسم بر این بود که شاهان ساری و شهریارکوه به کسانی که از ترس خلفای عباسی به مازندران پناه میآوردند، اموال بسیار و پناهگاهی برای معیشت میداد و بر همین اساس بسیاری از شیعیان و سیدان علوی، که با جور خلفای عباسیان مخالف بودند، به ساری یا آمل فرار میکردند. این سادات به مرور زمان مردم مازندرانی را که هنوز به زرتشت ایمان داشتند به دین اسلام آشنا کردند و طی مدتی سراسر مازندران به مذاهب مختلف تشیع گرویدند و سلسلههای مختلف به مذهب تشیع روی آوردند.۱۳ نخستین مسجد جامع ساری پس از مرگ اسپهبد خورشید دابویی و سقوط حکومت وی در مهرماه ۱۴۰هجری شمسی، توسط مسلمانان و به امر ابوالخطیب بنیان نهاده شد.۱۴
تاریخ معاصر
بی تردید رشد و ترقی ساری پس از قاجاریان بودهاست. آغا محمد خان قاجار مراسم تاجگذاری اش پس از تصرف قفقازیه و سرکوب کلیه امراء و حکام داخلی و پذیرش اطاعت و فرمان خان قاجار از سوی کلیه نواحی به استثنای مشهد و خراسان که هنوز زیر فرمان شاهرخ میرزا و فرزندش نادر میرزا بود، آقا محمد خان زمان را برای تاجگذاری خود مناسب دید و به سال ۱۲۱۰ ه. ق در تهران به نام پادشاه ایران تاجگذاری کرد.۱۵۱۶ نظام شهری نوین ساری از آن زمان باقیماندهاست و ساری یکمین شهر ایران بودهاست که ساخت راهآهن سراسری ایران از آنجا آغاز گشتنیازمند منبع و پس از رضاشاه و در هنگام جنگ جهانی دوم به تصرف نیروهای شوروی در آمد و پس از جنگ جهانی نیز فرودگاه دشت ناز ساخته گردید و طرحهای توسعه به سمت خاور به وجود آمد و پس از انقلاب نیز، جادههای اطراف شهر توسعه داده شد.
بلدیه یا شهرداری ساری
همزمان با تأسیس بلدیه ساری، قانونی به تصویب مجلس رسید که بر آن اساس انجمن بلدیه وظیفه یافت نسبت به انتخاب شهردار با رأی مردم اقدام کند. در سال ۱۲۹۰ شمسی با پیشنهاد دولت وقت مبنی بر انفصال انجمن بلدیه موافقت گشت و در سال ۱۲۹۹ ضیاءالدین طباطبایی نهاد مستقلی مانند بلدیه را که به دولت وابسته بود را ساخت و در سال ۱۳۰۰ شمسی اداره بلدیه رسماً وابسته به دولت شد. آغاز به کار بلدیه در ساری مربوط به سال ۱۲۹۸ میباشد و «احمد ممنون» به عنوان نخستین شهردار ساری در سال ۱۳۰۱ معرفی شد.۱۷
حوادث تلخ تاریخی
سال ۳۲۳ سیلاب و طغیان تجینه رود (تجن).
سال ۳۲۶ سیل و با گل و لای یکسان شدن ساری.
سال ۴۲۶ حمله سلطان محمود غزنوی و ویرانیهای وی.
سال ۵۹۸ آتشسوزی در ساری.
سال ۷۹۵ حمله تیمور و به خاک و خون کشیدن ساری و مردمانش.
سال ۱۰۱۷ زمین لرزه بزرگی در ساری روی داد.
سال ۱۰۴۵ حمله روس و آتش کشیدن فرح آباد و ساری.
سال ۱۰۹۸ زلزله هولناک در ساری.
سالهای ۱۱۹۴–۱۲۰۵ جنگهای داخلی برادران و دشمنان آقا محمد خان قاجار.
سال ۱۲۲۳ زلزله بزرگ در ساری
سال ۱۲۳۵ بیماری طاعون.
سال ۱۳۲۰ بیماری تیفوس.
وضعیت طبیعی
جغرافیای ساری
نقشهٔ آب و هوایی ایران؛ شهر ساری در شمال کشور قرار گرفته و آب و هوای آن خزری است.
شهر ساری واقع در کوهپایههای رشته کوه البرز دارای دو بخش کوهستانی و دشت میباشد در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و ۵ دقیقه و عرض ۳۶ درجه و ۴ دقیقه از خاور به فاصله حدود ۱۰ کیلومتر به شهرسورک و شمال خاوری به فاصله حدود ۲۵ کیلومتر به نکا و به فاصله ۴۵ کیلومتر به بهشهر و ۱۳۰ کیلومتر به گرگان و ۶۹۰ کیلومتر به مشهد و از شمال به فاصله ۳۵ کیلومتر به دریای مازندران و از شمال باختری به فرح آباد و جویبار و لاریم و از جنوب باختری به فاصله ۲۲ کیلومتر به قائمشهر و از باختر به بابل به فاصله تقریبی ۳۰ و آمل به فاصله تقریبی ۶۰ کیلومتر و از جنوب به فاصله ۳۰ کیلومتر به سد شهید رجایی (سلیمان تنگه) و دهکده آرامش و بوسیله آزادراه در حال ساخت کیاسر به فاصله تقریبی ۸۰ کیلومتر به دیباج و از آنجا به شهرستانهای دامغان و مهدیشهر و همچنین شهرسمنان (تقریباً ۱۲۰ کیلومتر) محدود است. همچنین ساری به فاصله کمتر از ۱۵۰ کیلومتر از تهران واقع گردیده و توسط جاده فیروزکوه ۲۶۵ کیلومتر و توسط جاده هراز ۲۵۰ کیلومتر و به وسیله راه آهن شمال ۳۵۴ کیلومتر با تهران فاصله دارد.۱۸
موقعیت
IranMazandaran-SVG.svg دریای مازندران جویبار IranMazandaran-SVG.svg
شهرستان میاندورود شمال قائمشهر
شرق شهر ساری غرب
جنوب
رشته کوههای البرز
رودها
پارک تجن ساری در کنار رود تجن
از درون شهر ساری رودخانه تجن عبور میکند. این رود در شرق ساری جریان دارد. امروزه در ساحل این رود پارک تجن (قائم) ساخته شدهاست که بزرگترین پارک ساری نیز به شمار میرود.
این رودخانه از ۳ شاخه اصلی زارم رود در شمال و شاخه اصلی تجن در مرکز و شاخه سفید رود در جنوب حوضه آبریز تشکیل میشود و افزون بر آنها در مسیر خود ریزابههایی مانند دره ببرچشمه، پلاروی، شیرین رود، سالار دره، آب تیرجاری و جز آنها را دریافت میدارد.۱۹
نام تجن (tajen) از بن تجیدن یا تزیدن و پسوند ان (en) ساخته شده و به چم (معنای) «بسیار روان و جریان دارنده» است.
پارک قائم ساری
پارک آفتاب، بلوار آزادی
زمینلرزهها
مقایسهٔ نسبی میزان خطر زمینلرزه در نقاط مختلف ایران؛ نقاط قرمزتر نقاطی هستند که شتاب حداکثر جنبش زمین در آنها بیشتر است.
شهر ساری در ناحیهای زلزلهخیز واقع شده و در طول تاریخ بارها با خاک یکسان گشتهاست. مهیبترین زمینلرزههای که تا بهحال ساری شاهد آن بوده، در سالهای۱۰۱۷ و ۱۰۹۸ و ۱۲۲۳ خورشیدی روی دادهاست. گفته میشود که دلیل وقوع زمینلرزههای بزرگ و ویرانگر در ساری و نواحی دیگر مانند رشتهکوههای البرز و زاگرس، قرارگرفتن آنها در مسیر کمربند آلپاید میباشد؛ مسیر این کمربند از میانهٔ اقیانوس اطلس شروع شده و پس از عبور از دریای مدیترانه، شمال ترکیه، ایران، هند، چین و جزایر فیلیپین، به کمربند دیگری که اقیانوس آرام را دور میزند، متصل میشود.
آب و هوا
آب و هوای شهر ساری در تابستانها معتدل و نمناک و در زمستانها نسبتاً سرد و خشک است. همچنین بخشهای جنوبی کوهستانی این شهر دارای زمستانهای دراز و بسیار سرد میباشد. در طی چند ساله اخیر سردترین دمای این شهر در زمستان ۱۲-(زمستان سال ۱۳۸۶)و در تابستان ۴۰+(تابستان ۱۳۸۳) بودهاست.۲۰
مردم
زبان
زبان مادری مردم مازندران زبان طبری است.
زبان عمده مردم ساری تا دوره صفویان فقط زبان طبری (مازندرانی) بود ولی با از بین رفتن سلسله باوندیان که حامی زبان طبری بود این زبان از رسمیت افتاد و خویشاوند نزدیک آن زبان فارسی جایگزین آن شد. تا قبل از سقوط باوندیان زبان مازندرانی با خط پهلوی نگاشته میشد و هنوز هم در گنبد لاجیم یا برج رسکت نمونه آن موجود است.۲۱
مذهب
قاطبه مردم ساری مسلمان و پیرو مذهب شیعه دوازدهامامی میباشند.
جمعیت
نمودار تغییر جمعیت ساری در سالهای گذشته
نمودار شمار باشندگان شهر ساری در ۲۰۰ سال گذشته
جمعیت شهر ساری بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، ۲۹۶٬۴۱۷ نفر بوده است که از سال ۸۵ تا به حال ۲٫۵۵ درصد رشد داشته است.۲۲
جمعیت شهرستان ساری بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰، ۴۷۸٬۳۷۰ نفر (۱۴۵٬۴۱۰ خانوار) بوده است که ۲۹۹٬۵۲۶ نفر (۹۱٬۶۷۹ خانوار) در نقاط شهری و ۱۷۸٬۸۴۴ نفر (۵۳٬۷۳۱ خانوار) در نقاط روستایی بوده و ۲۳۸٬۸۹۴ نفر مرد و ۲۳۹٬۴۷۶ نفر زن بودند.۲۳
ساری پذیرای مهاجران ترک، سیستانی، ترکمن، شهمیرزادی، کرد، ارمنی، گرجی، اصفهانی، عرب، بلوچ و... بودهاست که در طول قرنهای مختلف به ساری کوچ کردند.۲۴
مشاهیر
علیاکبر داور - وزیر در دورهٔ رضاشاه
حسین قدس نخعی - وزیر در دورهٔ محمدرضاشاه
خسرو سینایی - کارگردان و فیلمنامهنویس
عبدالحسین مختاباد - آهنگساز و خواننده موسیقی سنتی
ابن شهرآشوب - نویسنده کتاب مناقب علی بن ابیطالب
عماد رام - هنرمند و خواننده
علی کردان - وزیر کشور ایران در دوره نخست ریاستجمهوری محمود احمدینژاد
ع. پاشایی (عیناله عسگری پاشایی) - نویسنده، مترجم، شاعر و شرقشناس
احسان طبری - نویسنده، شاعر و عضو کمیته مرکزی حزب توده ایران
محمدرضا وطن دوست - فیلمنامهنویس، تهیهکننده و کارگردان
عسکری محمدیان - کشتیگیر نائب قهرمان المپیک و جهان
جواد سعید - واپسین رئیس مجلس شورای ملی
مجید ترکان-قهرمان جهان در رشته کشتی
در اشعار فارسی
در اشعار فردوسی
ساری از معدود شهرهایی است که در شاهنامه فردوسی چندین بار به آن اشاره شده است.
منوچهر چون یافت زو آگهی بیاراست دیهیم شاهنشهی
ز ساری و آمل برآمد خروش چو دریای سبز اندر آمد به جوش
در اشعار ملک الشعرا بهار
این شعر در هنگام پایهگذاری نخستین دبستان نوین ساری سروده و بر سردر چوبی آن نگاشته شد.
شاد باش ای شهر ساری کز فروغ علم و دانش بینمت چشم و چراغ کشور مازندرانی
در منظومهٔ ویس و رامین
اگر خوانند آرش را کمانگیر که از ساری به مرو انداختی تیر
تو اندازی به جان من به گوراب همی هر ساعتی صد تیر پرتاب
در اشعار فرخی
جهانداری که از ساری جهان بگرفت تا باری شهنشاهی که از گرگان جهان او راست تا کرمان
مناطق تاریخی
بانک ملی
بانک ملی ایران - شعبه میدان شهرداری ساری-۱۳۱۹
بانک ملی ساری مربوط به اوایل دوره پهلوی است و در ساری، میدان شهرداری واقع شده و این اثر در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۰۳۱ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.۲۵
سه گنبدان
باشکوهترین یادگار باستانی ایران؛ بنایی استوار با سه گنبد پلکانی و هرمی شکل که از بن تا سر آن کمانی بودهاست از اینرو ویرانسازی و تخریب آن بسیار دشوار بوده و در سه مرحله در زمان فتحعلی شاه و خویشاوندانش انجام شدهاست. زیر هر گنبد آرامگاه ایرج، سلم و تور (تورج) پسران فریدون شاه است و در هنگام شاهنشاهی منوچهر ساخته شد و پیرامون آن در هنگام فرمانروایی توس تکمیل شد. تا سال ۱۳۷۰ با هزار افسوس تنها چاله بزرگی از ویرانه آن در کنار میدان شهرداری و ساختمان استانداری با سبزه زار و درختان نارنج دیده میشد که آن هم پر شد و اکنون بوستانی هم تراز خیابان انقلاب (شاه) است؛ کهنسالی این بنا زیاد است و تاریخ دقیق آن دانسته نیست.
شاطر گنبد
شاطر گنبد یا گنبد شاطر یک بنای آرامگاهی و متعلق به قرن نهم هجری قمری برابر با عصر تیموریان در یک کیلومتری جنوب شهر ساری است.۲۶ این سازه تاریخی برای مدت طولانی در محاق قرار داشت و به دلیل عدم توجه به آن دچار آسیبهای فراوان شده است. در حال حاضر اطراف و سقف این بنا درختان و گیاهان خود رو سبز شدهاند که اگر توجه جدی نشو منجر به تخریب بنا خواهد شد.۲۷شاطر گنبد در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۶۴ با شمارهٔ ثبت ۱۶۷۰ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.۲۸
کهنه باغشاه
بنیاد آن توسط پادشاهان صفوی بودهاست و در زمان رضا شاه آن را خراب کردند و خیابان خیام کنونی را ساختند (اگرچه هنوز در خیابان خیام آثار باغ در ملک خصوصی مردم نمایان است)
نوباغشاه
بدست محمد میرزا ملک آراء در زمان فتح علی شاه ساخته شد و عمارتهایی شبیه چهل ستون اصفهان در آن احداث نمودند که البته در زمان رضاشاه و به دستور وی پادگان شد.
شاهزاده حسین
در محله شاهزاده حسین واقع است و بنای آن به سال ۸۹۰ برمیگردد. این امامزاده در بخش باختری ساری قرار داد.
عمارت کلبادی
نوشتار اصلی: عمارت کلبادی
خانه کلبادی
این مکان زیبا و قدیمی در مرکز شهر ساری و در نزدیکی میدان اصلی واقع شده است و در حال حاضر به عنوان اداره میراث فرهنگی مورد بهرهبرداری قرار گرفته و پیشینه آن یه حدود ۱۲۰ سال پیش باز میگردد. ویژگیهای اجزای معماری آن همچون اتاقها، حجرهها، شاه نشین، گرمابه، اصطبل، حیاط و هنر بکاررفته بر روی پنجرهها و ارسیها و آراستن آنها با شیشه رنگی در نوع خود بینظیر است
عمارت فاضلی
عمارت فاضلی ساری یکی از جاذبههای گردشگری ایران به حساب میآید. این عمارت زیبا در محله آب انبار نو ساری واقع شده است و دارای دو عمارت مسکونی متعلق به دوره قاجار و پهلوی است.۲۹ طبق اطلاعات منتشر شده توسط شرکت عمران و مسکن سازان مازندران، در حال حاضر خانه فاضلیها دارای کاربری خاصی نیست و بازدید برای عموم آزاد است. هدف اصلی از بازسازی خانه فاضلیها مرمت ساختمانهای قدیمی اطراف این عمارت و رسیدن به یک مجموعه تاریخی با کاربری فرهنگی شاخص در شهر ساری است.۳۰
پل تجن ساری
نوشتار اصلی: پل تجن
این پل بر روی رودخانهای به همین نام که از داخل شهر ساری و در بخش شرقی آن جاری است احداث شده است. این پل در اوایل دوره پهلوی تجدید بنا شده و در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۵۳۶ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.۳۱ در گذشته و از روی سازه قدیمی پل تجن نقاشی معروفی از کمال الملک کشیده شده که در موزه آستان قدس رضوی نگهداری میشود.۳۲۳۳
خانه سردار جلیل ساروی
خانه سردار جلیل مربوط به دوره قاجار و متعلق به لطفعلی خان سردار جلیل (سالار مکرم) از امرای با نفوذ ارتش وقت بود. این بنا در مرکز شهر ساری خیابان نادر (جمهوری) و در کوچه سردار واقع است. بیتوجهی کامل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مازندران منجر به آسیبهای زیادی به این بنای مهم عصر قاجار مازندران شده است.۳۴ این بنا در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۵۴۰۱ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.۳۵
حمام وزیری
این بنا نیز در مرکز شهر ساری و در کنار خانه کلبادی قرار دارد و از لحاظ نوع معماری، مصالح و ویژگیهای ساختمانی از ابنیه دیدنی و مشهور مازندران به شمار میرود. ان بنا نیز متعلق به دوران قاجاریهاست.
مجموعهتاریخیفرحآباد
نوشتار اصلی: فرحآباد (ساری)
مسجد فرح آباد.
مجموعه تاریخی فرحآباد در ۲۸ کیلومتری شمال شهر ساری و در ورودی فرحآباد و در ۲کیلومتری ساحل دریای مازندران در محدوده فعلی روستای فرح آباد قرار دارد. این مجموعه شامل مسجد، پل، دیوارهای بر جای مانده از یک کاخ سلطنتی است که به دستور شاهعباسصفوی ساخته شده و تفرجگاه ساحلی صفوی بودهاست. مسجد با ایوانهای بلند، شبستانها. حجره هاو منارهها از مهمترین بناهای تاریخی استان مازندران به شمار میرود. شاه عباس به دلیل اینکه از طرف مادر بهشهری بود علاقه فراوانی به آبادانی مازندران داشت و از این رو بناهای زیادی در مازندران احداث نمود. فرح آباد در آن زمان روستای کوچکی بود به نام طاهان که در دوره صفویه به بندری پر رونق تبدیل و به فرح آباد تغییر نام و به دارالسرور و دارالسلطنه شهرت یافت.
آب انبارهای ساری
ساری در آخرین دوره دارای ۵ آب انبار معروف بوده که هم اکنون بنای ۳ آب انبار آن موجود است.
آب انبار میرزا مهدی
این بنا در مرکز شهر ساری واقع شده و مربوط به دوران افشاریه یا زندی ه میباشد، منبع اصلی به وسیله پلکانی به پای شیر و انبار آب دسترسی دارد. پلان آن گرد و با گنبد هلالی است که همه آن با آجر و ملاط ساخته شده و در بخش دوگانی گنبد دریچههایی برای فراهم آوردن روشنائی درون آب انبار تعبیه گردیدهاست.
آب انبار نو
این آب انبار نیز در مرکز شهر ساری و در بافت قدیمی مابین خیابانهای قارن و ۱۸ دی کنونی قرار دارد و به لحاظ نوع کاربری همچون آب انبار میرزا مهدی است. بلندای آن از کف آب انبار تا سقف آن ۴۰/۲۱ متر است
دروازههای ساری
ساری در گذشته دارای چهار دروازه در چهار سمت شهر بوده که عبارت بودند از: دروازه بابل، دروازه گرگان، دروازه فرح آباد و دروازه نوباغشاه.۳۶
برجها و اماکن مقدس
سقف مسجد جامع ساری
مسجد جامع ساری
مسجد جامع ساری که قدیمیترین و نخستین مسجد مازندران است و قبل از آنکه به مسجد تبدیل شود آتشکده زرتشتیان بوده است. محوطه مسجد در سالهای گذشته چند بار گمانه زنی شده و آثار تاریخی بسیاری از آن خارج شد که سرنوشت بعضی از این آثار نا معلوم است.
مسجد حاج مصطفی خان
در سال هق۱۲۷۳ مسجد حاج مصطفیخان سورتیجی ایجاد گردید و در محلهٔ امامزاده عبدالله آن زمان و محلهٔ چهارراه برق کنونی قرار دارد. این اثر دوره قاجاریه با ملحقات و موقوفات پیرامون خود بعد از مسجد جامع ساری به عنوان بزرگترین مسجد در مرکز شهر قرار دارد.
برج رسکت
برج رسکت در حال مرمّت.
برج رسکت در چهل کیلومتری جنوب باختری شهر ساری، در یکی از روستاهای دودانگه به نام روستای رسکت قرار دارد و مسیر دست رسی به آن از ساری آغاز و پس از گذر از دو راهی کیاسر و سد سلیمان تنگه به سوی باختر منحرف میشود که بیشتر بخشهای آن آسفالته میباشد. این بنا در بخش دودانگه ساری قرار دارد و با آجر ساخته شده و رایههای آن شامل مقرنس کاری دو کتیبه آجری به خط کوفی و پهلوی ساسانی است. احتمالاً مقبره یکی از شهریاران آل باوند بوده و مربوط به سده پنجم هجری قمری است.۳۷
در سال ۲۳۱ خورشیدی برابر با ۲۳۷ قمری شهابسنگی در منطقه فریم سقوط کرد که به نام شهابسنگ اسپهبد شروین خوانده شد. برخی پژوهشگران برج رسکت را یادمانی چند منظوره در نزدیکی محل سقوط این شهابسنگ میدانند.۳۸
امامزاده عباس
امامزاده عباس
در حاشیه شمالی ورودی خاوری شهر ساری واقع شده و از نظر شیوه معماری، گنبد هرمی شکل و صندوق چوبی نفیس، یکی از بناهای معروف استان مازندران است. تاریخ ساخت آن ۸۹۷ هجری قمری است و چهارامامزاده بنامهای عباس و زید و محمد و حسن در آن مدفون میباشند. این بنا دربلوار امام رضا منطقهای به نام آزادگله ساری واقع شدهاست.۳۹۴۰
امامزاده جبار
در روستای اسپورز واقع در جنوب خاوری شهرستان ساری درکیلومتر ۵ جاده ساری به نکاء پشت پارک جنگلی شهید زارع ساری در خاور روستای اسپورز مدفون است و گفته میشود از نوادگان امام موسی کاظم میباشد.۴۱
برج سلطان زینالعابدین
برج سلطان زینالعابدین با گنبد مخروطی هشتترک از لحاظ نوع معماری و تزئینات کاشی کاری و درب و صندوق چوبی نفیس، جز مهمترین بناهای تاریخی ساری به شمار میرود. کتیهها و کاشی کاریهای آن زیبا بوده و یک مرقد دیگر در داخل بنام سلزانامیر شمسالدین میباشد. در مرکز شهر ساری قرار دارد و برج آحری آن به خاطر دارا بودن صندوق و درب چوبی نفیس دارای اهمیت است. بلندای بنا ۲۰ متر و تاریخ ساخت آن سال ۸۴۹ هجری قمری میباشد. امامزاده یحیی از فرزندان امام موسیکاظم است.تا زمان حمله اعراب به ایران و پیروزیشان در این سرازمین، مازندران یکی از ساتراپهای ایران به شمار میآمد که مرکز آن همین شهر ساری بود؛ ولی مردم این منطقه مخالفتهای بسیاری انجام میدادند که باعث شد از دوره هخامنشیان پادشاهان ایران برای این منطقه فردی را موظف کردند که به زادراکرتا (ساری) بیاید و منطقه را تحت امنیت داشته باشد.۴۳
عمارت تابستانی آقا محمد خان قاجار در ساری.
از اواخر دوره ساسانیان تا اوایل صفویان شهر ساری پایتخت دو سلسله باوندیان و قارنوندیان بود. سلسله قارنوندیان در زمان هارون الرشید با مرگ مازیار برافتادو ولی باوندیان تا ۷۵۰هجری در ساری و فریم حکومت میکردند که از نظر مدت زمان حکومت طولانیتریت سلسله مستمر پادشاهی جهان حتی از طولانیتر از سلسلههای فراعنه در مصر میباشد. در این سال حکومت تازه بنیان کیاهای جلال باوندیان را سرنگون کرد و در ساری مستقر شد؛ ولی مردم از این شاهان زورگو راضی نبودند بنابرین مرعشیان و سپس صفویان به این شهر دست یافتند.۴۴ شاهان صفوی به این شهر علاقهمند شدند و در زمان ایشان پایتخت تابستانی صفویان در فرحآبادِ ساری بود. پس از صفویان ساری به دست نادرشاه افتاد.
پس از مدتی دوباره قاجاریان مرکزیت را به ساری برگرداندند و تا کنون ساری مرکز استان مازندران ماندهاست.۴۵
مشکلات شهری
حاشیهنشینی
نوشتار اصلی: حاشیهنشینی در ایران
در دوران تیمور گورکانی عدهای از مردم شمال هندوستان به ایران مهاجرت کردند و در سراسر ایران پخش شدند که عده کمی از آنان امروزه در ساری ماندهاند. آنها امروزه در گوشهای از شهر که اصطلاحأ به آن جوگی محله میگویند زندگی میکنند. این افراداغلب بیدین میباشند.
مناطق تفریحی
پناهگاههای حیات وحش و پارکهای جنگلی
پناهگاه حیات وحش سمسکنده
این منطقه با ۱۰۰۰ هکتار مساحت در ۱۰ کیلومتری جنوب خاوری ساری واقع شده و مسیر دسترسی آن از ساری تا سمسکنده بوده و سپس با یک جاده روستایی به درون محوطه راه مییابد. پوشش گیاهی آن گونههای جنگلی و جلگهای بوده و بخشی از آن مانند دشتناز به عنوان زیستگاه گوزن زرد ایرانی مورد بهرهبرداری قرار گرفتهاست.۴۶
پارک جنگلی شهید زارع
پارک جنگلی شهید زارع در ۳ کیلومتری شرق شهر ساری و در جانب جاده ساری به بهشهر قرار دارد و به علت مجاورت با تپههای جنگلی کم ارتفاع در دامنه البرز، بسیار زیبا و چشمگیر است. برای استفاده گردشگران نیز دارای امکاناتی برای ماندن کوتاه مدت میباشد.۴۷
پارکها
پارک ملل
پارک ملل ساری از نمای بالا
نوشتار اصلی: پارک ملل ساری
پارک ملل نام پارکی در حاشیه رود تجن در داخل شهر ساری مرکز استان مازندران است. این پارک بزرگترین مجموعه تفریحی- توریستی شمال کشور - میباشد. فضای این مجموعه تفریحی از دریاچه و فضای سبز تشکیل شده است.۴۸ پارک ملل ساری در زمینی به مساحت ۳۵ هکتار و به طول ۲ کیلومتر در حاشیه غربی رودخانه تجن واقع شده است. این پروژه در تاریخ ۹۳/۶/۲۰ آغاز و پس از ۱۰۰ روز به بهرهبرداری رسید.۴۹ این پارک زیباترین و بزرگترین مجموعه تفریحی شمال کشور نیز لقب گرفته است.۵۰ این مجموعه به دلیل وجود پرچم تمام کشورهای جهان، پارک ملل نام گرفته است.
ورزش
هر ساله ورزشهای فوتسال، تنیس، اسکواش، پینت بال، اتوموبیلرانی و شطرنج در سطح کشور و منطقه مقامآور میباشد. تیم فوتسال راه ساری معروفترین تیم ورزشی این شهر است. در زمینه کشتی نیز تیم گاز مازندران متعلق به این شهر میباشد. اولین باشگاه پینت بال شمال کشور در تاریخ ۹ مرداد سال ۱۳۸۷ در پارک قائم (پارک تجن) ساری در مساحتی نزدیک به ۴۰۰۰ متر مربع در باشگاه پینت بال پروشات شروع بکار کرد.۵۱ در سال ۱۳۸۹ تربیت بدنی شهرستان ساری موفق به خرید سهام باشگاه دسته اولی مهرکام پارس تهران شد تا از همین سال در رقابتهای لیگ دسته یک فوتبال کشور با تیم طبرستان صنعت ساری در این مسابقات شرکت کند. همچنین از دیگر امکانات ورزشی این شهر میتوان به دو باشگاه تنیس در مجموعه ورزشی داراب واتوبان فرح آباد، باشگاه بولینگ توسکا، مجموعه تفریحی، ورزشی و آبی شیرین رود، باشگاه کارتینگ ساویز واقع در مجموعه ورزشی داراب، قایق سواری در دریاچه سد پلاستیکی رود تجن، پیست اتومبیلرانی نام برد.
